W celu prawidłowego prowadzenie leczenia, realizacji przyszłych badań klinicznych i rozpowszechniania informacji o GIST i wynikach leczenia tych nowotworów w 2002 roku na mocy rozporządzenia Dyrektora Centrum Onkologii – Instytutu w Warszawie założono Rejestr Kliniczny chorych na GIST w Polsce.

Zadania rejestru:

  • prowadzenie bazy danych o chorych zakwalifikowanych i leczonych według protokółu programu klinicznego lub innych prospektywnych badań klinicznych
  • organizacja okresowych spotkań badaczy
  • przygotowywanie okresowych raportów i analiz etapowych

Współpraca z:

  • Ośrodkami wykonującymi badania
  • Pracownią Biostatyki Centrum Onkologii

Kontakt:

Klinika Nowotworów Tkanek Miękkich i Kości
Centrum Onkologii – Instytut im M. Skłodowskiej – Curie w Warszawie
Piotr Rutkowski Dr n. med. Piotr Rutkowski
Piotr Rutkowski Dr n. med. Zbigniew Nowecki
Ul. Roentgena 5
02 – 781 Warszawa
Tel. (22) 546 21 72
E-mail gist@coi.waw.pl
Internet www.gist.coi.waw.pl

 

PODSTAWOWE INFORMACJE NA TEMAT BADAŃ KLINICZNYCH

Prace nad nowymi lekami na raka cały czas trwają. Stopień zaawansowania prac jest bardzo różny. Zanim nowa substancja trafi do rąk lekarzy i będzie szeroko stosowana jako lek, musi przejść wszechstronne testy laboratoryjne, próby na zwierzętach doświadczalnych i trzy fazy badań z udziałem ludzi, czyli badań klinicznych. Od uzyskania obiecujących syntez do pojawienia się leku na rynku upływa z reguły kilkanaście lat.

Pierwszy etap prac nad substancją, która ma znaleźć zastosowanie w medycynie, nazywany jest przedkliniczną fazą badań. W tej części testów obiecujący związek musi przejść próby na komórkach in vitro (wyhodowanych poza organizmem żywym w warunkach laboratoryjnych), a następnie zostać przebadany na zwierzętach doświadczalnych. Aby ostatecznie ocenić przydatność nowej substancji w leczeniu danego schorzenia, nieodzowne jest wykonanie szeregu badań klinicznych.

Badania kliniczne są przeprowadzane przez szczegółowo wyselekcjonowane ośrodki naukowe i kliniczne. Mają one za zadanie sprawdzić, jak silne są dowody naukowe na to, że nowa terapia jest rzeczywiście skuteczna, albo że jest skuteczniejsza od terapii starej. Badania kliniczne mają też na celu wykrycie większości działań niepożądanych, mogących wystąpić podczas leczenia. Takich prób przeprowadza się wiele, gdyż jedną z cech dowodu naukowego jest jego powtarzalność w niezależnych od siebie ośrodkach. Kolejnym wymogiem dotyczącym badań klinicznych jest ich realizacja w ściśle zdefiniowanych fazach: pierwszej, drugiej, trzeciej i czwartej. Każda z nich musi być zakończona pozytywnie, aby można było rozpocząć następny etap.

W trakcie I fazy badań wstępnie ocenia się bezpieczeństwo stosowania testowanego środka. Badane jest jego wchłanianie, metabolizm, wydalanie, toksyczność oraz interakcje z pożywieniem i powszechnie stosowanymi lekami. Wyniki tej części prac nad nowym lekiem pozwalają wstępnie określić jego dawkowanie. W I fazie badań klinicznych bierze zazwyczaj udział kilkudziesięciu zdrowych ochotników. Badania I fazy prowadzone są w specjalnie przystosowanych do tego celu ośrodkach badawczych, należących do firm farmaceutycznych lub instytucji naukowych. W przypadku niektórych leków, na przykład cytostatyków przeznaczonych do leczenia nowotworów, ta faza badań jest połączona z II fazą, ponieważ nie można narażać zdrowych ochotników na działanie silnie toksycznych związków.

Celem II fazy badań klinicznych jest stwierdzenie czy nowy lek działa u określonej grupy chorych i czy jest bezpieczny. Podczas tej części prac ustala się także związek pomiędzy dawką a efektem działania preparatu, co pozwala na ostateczne ustalenie dawki stosowanej w dalszej fazie badań oraz dalszą ocenę skuteczności i bezpieczeństwa preparatu. Oceniane są szczegółowe parametry dotyczące wchłaniania, metabolizmu i wydalania leku w zależności od płci i wieku. W II fazie testów prowadzi się pierwsze badania porównawcze działania nowego leku i placebo lub terapeutyku standardowo stosowanego w leczeniu danego schorzenia. Aby obiektywnie ocenić działanie nowego leku, badania te prowadzi się najczęściej metodą podwójnie ślepej próby (ani pacjent, ani badacz nie wiedzą, jaka substancja jest podawana choremu). Ważny jest też losowy dobór pacjentów do poszczególnych grup. Badania II fazy obejmują kilkuset ochotników – pacjentów cierpiących na dane schorzenie. Po dokładnej analizie danych związanych ze stosowaniem leku u ludzi, gdy stosunek korzyści do ryzyka jest wyraźny, można rozpocząć III fazę badań.

W III fazie badań klinicznych, prowadzonej z udziałem aż kilku tysięcy chorych, ostatecznie potwierdza się skuteczność testowanego leku w konkretnym schorzeniu. Celem tej części prac badawczych nad nowym środkiem jest określenie związku pomiędzy jego bezpieczeństwem a skutecznością podczas krótkotrwałego i długotrwałego stosowania. Ta część badań może trwać od roku do kilku lat. Zasady prowadzenia III fazy badań (zastosowanie metody podwójnie ślepej próby, losowy dobór pacjentów do poszczególnych grup) są takie same, jak w fazie II. Pomyślne zakończenie III fazy badań klinicznych pozwala na rozpoczęcie starań o rejestrację nowego leku i wprowadzenie go na rynek.

Wszystkie dane uzyskane w czasie badań przedklinicznych oraz klinicznych fazy od I do III są obowiązkowym elementem dokumentacji wymaganej przez instytucje zajmujące się rejestracją leków. Dokumentacja rejestracyjna może liczyć nawet kilkanaście tysięcy stron. W celu zminimalizowania ryzyka odrzucenia dokumentacji z powodu braku istotnych danych, przed rozpoczęciem programów badawczych producenci terapeutyków konsultują je z agencjami leków w głównych krajach. W ten sposób określane są również grupy pacjentów, którzy powinni zostać poddani ocenie.

IV faza badań klinicznych dotyczy terapeutyków już zarejestrowanych i obecnych w sprzedaży. Ma ona na celu określenie, czy lek jest bezpieczny we wszystkich wskazaniach zalecanych przez producenta i dla wszystkich grup chorych. IV faza badań dodatkowo weryfikuje wcześniej uzyskane wyniki.

Badania kliniczne leków nie są jedynie domeną koncernów farmaceutycznych. Bardzo często klinicyści w celach poznawczych tworzą własne protokoły badawcze, na przykład, aby ocenić skuteczność alternatywnych sposobów leczenia. Uzyskane w ten sposób wyniki są publikowane w czasopismach naukowych i na kongresach. Umożliwiają one postęp medycyny i dostarczają bezcennych informacji o najlepszych sposobach radzenia sobie z chorobami. Wiele projektów inicjowanych jest na przykład przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż. Dotyczą one zwykle badań nad zapobieganiem i leczeniem szeroko rozpowszechnionych chorób występujących w krajach słabo rozwiniętych. Jednak zawsze muszą być przestrzegane prawa pacjenta opisane w Deklaracji Helsińskiej oraz zasady GCP.

Standardy prowadzenia badań klinicznych w Polsce

Aby chronić bezpieczeństwo i prawa osób uczestniczących w badaniach klinicznych oraz zapewnić rzetelność uzyskiwanych danych, opracowano i wdrożono reguły Dobrej Praktyki Klinicznej (Good Clinical Practice – GCP). Zasady te obowiązują także w Polsce.

Badania kliniczne prowadzone w Polsce przez firmy farmaceutyczne są zwykle projektami międzynarodowymi. Wykonywanie badań w wielu krajach, chociaż skomplikowane pod względem organizacyjnym, umożliwia rekrutację pacjentów pochodzących z miejsc, w których lek będzie używany po rejestracji. Zapewnia to również najbardziej wiarygodną ocenę skuteczności i bezpieczeństwa farmaceutyków w różnych populacjach. Z tego powodu wszystkie badania kliniczne przeprowadzane są zgodnie z jednolitym standardem medycznym, etycznym i naukowym określonym w zasadach Dobrej Praktyki Klinicznej.

Na straży przestrzegania reguł GCP stoją wewnętrzne organy inspekcyjne firm oraz agencje zajmujące się rejestracją leków.

Reguły GCP wymagają, aby wszystkie badania kliniczne miały swoje podstawy naukowe oraz plan (tzw. protokół). Dokument ten jest szczegółowo oceniany pod względem etycznym i merytorycznym przez niezależne komisje bioetyczne. Komisje zwracają szczególną uwagę na treść informacji dla pacjenta oraz język, jakim informacja ta jest przekazywana.

Zgodnie z zasadami obowiązującymi w Unii Europejskiej, proces oceny etycznej i rejestracja badania klinicznego w Polsce przebiegają równolegle. Jednakże rozpoczęcie badania jest możliwe dopiero po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji bioetycznej właściwej dla koordynatora badania klinicznego i otrzymaniu zgody Ministra Zdrowia, udzielanej na podstawie oceny dokumentacji dotyczącej projektu i badanego leku w Centralnej Ewidencji Badań Klinicznych (CEBK), jednostki działającej w ramach Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Zgodnie z zapisami ustawy prawo farmaceutyczne Minister Zdrowia może wstrzymać się od wydania zgody ale jeśli nie wyda zakazu prowadzenia badania będzie się ono mogło rozpocząć po 60 dniach od złożenia kompletnego wniosku.

Wtedy również firma farmaceutyczna otrzymuje pozwolenie Prezesa Urzędu na przywóz do Polski leków nie zarejestrowanych, przeznaczonych wyłącznie do badań klinicznych. Włączenie pacjenta do badania przed wypełnieniem tych warunków nie jest możliwe.

Lekarz prowadzący badanie i sponsor badania zobowiązany jest na bieżąco przekazywać komisji bioetycznej raporty dotyczące działań niepożądanych zgłaszanych przez pacjentów. Komisja może podjąć decyzję o wstrzymaniu badania, jeżeli eksperci uznają, że stosunek korzyści do ryzyka uniemożliwia dalsze prowadzenie projektu. Stanowi to dodatkowe zabezpieczenie praw pacjentów uczestniczących w badaniu. Również firma farmaceutyczna dostarcza na bieżąco do wszystkich lekarzy, CEBK i komisji bioetycznych informacje dotyczące działań niepożądanych, które wystąpiły w innych krajach biorących udział w projekcie. Dane te umożliwiają lekarzowi podjęcie decyzji co do sposobu postępowania z pacjentem, a komisjom wgląd w aktualną wiedzę o bezpieczeństwie leku. W przypadku pojawienia się nowych, istotnych danych dotyczących leku, pacjenci otrzymują uaktualnioną pisemną informację o badaniu z prośbą o rozważenie swojego dalszego udziału w nim.

Prawa pacjenta uczestniczącego w badaniu klinicznym

  1. Uczestnictwo w badaniu klinicznym jest całkowicie dobrowolne.
  2. Pacjent ma prawo do odmowy udziału w badaniu klinicznym bez ponoszenia jakichkolwiek konsekwencji. W wypadku odmowy udziału w badaniu pacjent nie traci przysługujących mu praw do leczenia uznanego za standardowe i odpowiednie w jego przypadku.
  3. Pacjent musi mieć wystarczająco dużo czasu, aby mógł dokładnie zapoznać się z treścią pisemnej informacji o badaniu oraz formularza świadomej zgody na udział w badaniu.
  4. Decyzja o uczestnictwie w badaniu klinicznym musi być w pełni świadoma. Jeżeli dane znajdujące się w informacji dla pacjenta są dla niego niezrozumiałe, ma on możliwość zadawania pytań lekarzowi proponującemu udział w badaniu. Informacja dla pacjenta oceniana jest przez niezależne komisje do spraw etyki między innymi pod względem możliwości jej zrozumienia przez przeciętnego chorego.
  5. Pacjent ma prawo do otrzymania kopii pisemnej informacji o badaniu oraz podpisanego przez siebie i lekarza dokumentu świadomej zgody na udział w badaniu.
  6. Pacjent może w każdej chwili zakończyć udział w badaniu, jeżeli uzna, że leży to w jego interesie. Powinien jednak poinformować o swojej rezygnacji lekarza. Powinien także zgłosić się w wyznaczonym terminie na wizytę kontrolną, która ma na celu ocenę stanu zdrowia po zakończeniu udziału w badaniu.
  7. Rezygnacja z udziału w badaniu w czasie jego trwania nie pociąga za sobą żadnych konsekwencji. Obowiązkiem lekarza jest zapewnienie dalszego leczenia, zgodnie z przyjętymi zasadami sztuki lekarskiej.
  8. Pacjent ma prawo do uzyskania od lekarza informacji o stanie swojego zdrowia na każdym etapie badania klinicznego oraz do wglądu w dokumentację dotyczącą jego osoby.
  9. Pacjent ma prawo być informowany o wszelkich nowych danych, które mogą wpłynąć na jego decyzję co do dalszego uczestnictwa w badaniu. Na przykład, może otrzymać nowe informacje dotyczące ryzyka wynikającego ze stosowania testowanego leku.
  10. Pacjent ma prawo do odszkodowania, jeżeli doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu bezpośrednio związanego ze stosowanym lekiem lub procedurą medyczną wymaganą przez protokół badania na zasadach określonych w rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej badacza i sponsora.
  11. Pacjent ma prawo do zwrotu dodatkowych, udokumentowanych kosztów, które poniósł uczestnicząc w badaniu klinicznym.
  12. Koszty leczenia działań niepożądanych pokrywa sponsor badania – zwykle firma farmaceutyczna.
  13. Udział w badaniu klinicznym jest bezpłatny dla pacjenta. Koszty badanych leków, badań specjalistycznych i opieki lekarskiej ponosi sponsor badania.
  14. Pacjent ma prawo do pełnej anonimowości i ochrony swoich danych osobowych.
  15. Zarówno w czasie badania, jak i po jego zakończeniu pacjent ma prawo do zgłaszania lekarzowi prowadzącemu wszelkich zauważonych zmian samopoczucia.

 

Czy można wziąć udział w badaniu klinicznym?

Można. Należy jednak spełnić bardzo wiele wymagań postawionych przez twórców badania. Wymagania te mają zapewnić obiektywność i rzetelność wyciąganych później wniosków. Chodzi bowiem o wykluczenie pacjentów w takim stanie zdrowia, który uczyniłby późniejsze obserwacje niejednoznacznymi i niewiarygodnymi. Pod uwagę jest także brana zdolność chorego do bezwzględnego podporządkowania się zaleceniom lekarza dotyczących zażywania leku. Jednak o tym, czy dany chory spełnia kryteria włączenia do badania, decyduje lekarz prowadzący testy i to z nim trzeba się kontaktować. Co jest niezmiernie ważne, pacjent uczestniczący w badaniu klinicznym musi się regularnie stawiać na wizyty kontrolne. Zatem nie bez znaczenia, jest odległość ośrodka badawczego od miejsca zamieszkania pacjenta.

(Powyższy materiał przygotowano na podstawie artykułów: Badania kliniczne. Nadzieja także dla Ciebie, źródło:http://czytelnia.onet.pl/0,1328071,do_czytania.html oraz: Badania Kliniczne w Polsce, źródło: http://www.gcppl.org.pl/index/archiwum/50)

EORTC – na czym polegają badania kliniczne w nowotworach złośliwych? (kliknij)

 

BADANIA KLINICZNE – MIĘSAKI

GŁÓWNE REJESTRY BADAŃ KLINICZNYCH

REJESTRY BADAŃ KLINICZNYCH FIRM FARMACEUTYCZNYCH